Panik atak ve panik bozukluk:
DSM 4
ten
1-
çarpıntı kalp atımlarını duyumsama ya da kalp atışlarında belirgin artış
2-
terleme
3-
sarsılma
4-
nefes darlığı boğuluyormus gibi...
9-
derealizasyon, depersonalizasyon
10-
denetimini yitireceği korkusu,
11-
ölüm korkusu
12-
parastezi: vücutta karıncalanma ve uyuşma olması
13-
ateş basması vs.
Bunların
hepsinin aşağı yukarı 10 dakika vuku bulması ve tepe noktasına ulaşıyor olması
gerekir.
Agorafobi: açık alan korkusudur. Sıklıkla panik bozuklukla birlikte görülse de
birbirleriyle olmadan da görülebilirler. Mesela panik atak geçireceksiniz diye
korktuğunuz için agorafobiniz var. Paniklemek, alarma geçmektir. Ama panik atak onun çok daha
kapsamlısıdır. Paniklemek panik atağın çok çok daha düşüğü, çok daha az
kapsamlısıdır. Bir adamın annesinde sosyal fobi ve agorafobi vardı. 12 yıl
boyunca evine kimse gelmemiştir, kendisi evin ön kapısına bile çıkmamıştır. Fobi
dediğimiz şey kendi kendini olumsuz pekiştirmeyle geliştiren bir şeydir.
Kimler
panik bozukluk yaşayabilir ne zaman ortaya çıkabilir, yaygınlığı nedir?
Ölçütleri:
Kalp
sıkışıklığı, titreme başlaması, bunu bir kere yaşadıktan sonra bir kere daha yaşayacağını düşünmesi
panik bozukluktur.
Bir tek yaşantı panik ataktır. Birden sonra yaşanması panik
bozukluktur. Diyelim ki hazırlık öğrencisisiniz Merve berbat bir not almış. Ağlıyor
bağırıyor çağırıyor eve nasıl gideceğim diyor bu panik atak değildir. Olması için strese verilen tepkilerin en
uç versiyonu olmalıdır.
Bir panik atak geçirdikten sonra enteresan şekilde sadece belli
koşullarda panik bozukluk yaşarlar. kimisi spesifik durumda geçirir. Çoğunlukla
nereden çıkacağı belli değil ve nereden çıkacağı belli olmayan bir şey için
sürekli kendini hazır tutman lazım. O senin üzerine kontrol sağlar. Skinner da
öyle söyler, belli olsa daha kolay söner.
İkincil kazanç: sizin herhangi biyolojik veya psikolojik bir bozukluk
halinizin size bir yarar sağlaması, ya bir pozitif bir şey sağlaması ya da
negatifi azaltması durumudur. Babamla annem kavga ederken karnım ağrıdı
diyelim. Bundan sonra ne zaman karın ağrısı yaşasam kavga bitiyor vs. Vakti
zamanında anne baba kavga ediyor, çocukta bir arıza çıkması bunu azaltıyor, pek
çok rahatsızlıkların başlangıcı böyle olabiliyor.
Kişinin en belirleyici unsurlardan birisi paniğin geleceğini düşünmek
ve ondan endişe etmektir. Sizin vücudunuza da siz de panikliyorsunuz, ama panik
atak yaşamış kişi her türlü panik halini sizin gibi okumuyor. Diyelim ki
endişelenmeye başladın kalp hızın arttı, panik bozukluğu olan kişi panik atak
geçiriyor sanır. Panik bozukluktan önce yatkınlığı var mı diye sorulduğunda,
çok büyük ihtimalle panik bozukluğu olan kişiler vücutlarından duydukları geri
bildirimleri ortalama kişiden daha hassasiyetle okuyorlar.
Kitaba göre panik bozukluğu olanlarla olmayanların ne farkı var, panik
bozukluğu henüz yokken bile? Laktik aside ve karbonmonokside bir hassasiyetleri
vardır der. Ama yatkın olmayanlar da paniklerler ama panik bozukluğa doğru
gitmezler.
Nörepinefrin vücudu alarma geçiren bir nörotransmitterdir. Panik
bozuklukta gördüğümüz aslında tam şu, aslan gören geyiğin gördüğü andaki
tepkisi, ama bunu aslan yokken yaşıyorsun.
En
önemli nörotransmitter konuşuyorsak budur.
Ne zaman başlar? çoğu kez ergenlik ve genç yetişkinlikte 15-20 yaşları arasında
çoğu kez başlamasına karşın hayatın herhangi bir zamanında da başlayabilir. Kimi
verilere göre herhangi bir yılda, panik bozukluğu olan insan sayısı yüzde 3 e
yakındır
Şöyle bir psikanalitik algılayış var. Kimilerine göre bazı insanlar
gündelik hayatta tepkilerini iyi ifade etmezler, bir sürü şeyi içlerine
atarlar. Bu içlerine atan insanların paniğe daha yatkın olduğunu söyleyenler
vardır. İçe atmaya eğilimli insanların paniğe daha yatkın olduğu söylenir.
Nucleus Ceruleus beyin sapı civarında beyinciğe yakın bir yerde bir
merkez ve oradaki nörepinefrin aktivitesinin anormal olduğu düşünülür panik
atak yaşayan kişilerde. Tuhaf
bir şekilde norepinefrin çok mu az mı bir anlaşma yok ama bir tanesini seçmek
zorunda kalırsak norepinefrinin fazlalığı söz konusu olur. Nörepinefrin
vücuttayken hormondur, beyindeyken transmitterdir.
Birçok kaygı bozukluğunun kalıtsal geçişi benzer orandadır. Tek yumurta
ikizinde panik bozukluk olma ihtimali yüzde 24 dür. Kaygı bozukluğu olan
insanlar önemli ölçüde sonraki nesillere bir yatkınlık oluşturur.
Panik bozukluk ile ilgili denir ki panik bozukluğu olan insanlar kendi
vücutlarından aldıkları geribildirimleri yanlış bir şekilde algılıyorlar. Panik
geliyor diye korkar.
Korelasyonel araştırmalar şunu gösterir, panik bozukluğu olanlarla
olmayanları kıyaslarsak, bozukluğu olanların baş etme becerileri iyi değil, yani
genel anlamda yaşamla ulaşırken gösterdiğin çabada ne kadar iyi olduğun.
Yine düşük sosyal destek ilginç bulgulardan bir tanesidir. Kaos arz
eden çocukluk yaşantısı, aile yaşantısının kaos olması, öngörülebilir olmaması,
tuhaf ve üzücü sürprizler arz etmesi veya ebeveynlerin ziyadesiyle koruyucu
olması. Çünkü ebeveynler ziyadesiyle koruyucu ise siz çok küçük yaştan itibaren
antrenmansız kalırsınız. Böyle olursa temelinizden itibaren birçok yaşantıyla
yüz yüze gelmediğiniz için baş etme becerileriniz gelişmez. Bir çocuğa önemli
ölçüde onu büyütenler şekil veriyor. Oyun parkına gidin, her biri çocuğa kaç
emir veriyor, ne kadar müsaade ediyor. küçük çocuk anne bana su ver diyor,
verir misin diyor anne. boş ver ne olacak ki? Bir emir veriyorlarsa daha çok
kontrol ediyorlar çocuğu, o bir uç. bir tarafta da çocuk düşer tehlikelerle
karşı karşıya gelir, umurunda olmaz.
Tedavisini nasıl yapıyorlar? Psikoterapiyle ilaçlarla yapıyorlar. Psikoterapi
çoğu kez bilişsel davranışçıdır. Bilişselciler vs önce senin şu panik atak
nasıl oluşuyor u izah ederler. Kalbin hızlandığında sen bunu farklı
yorumluyorsun vs. bu silsileyi sana izah ederler. Sana bu silsilenin neresine
müdahale edersek bu silsileyi durduracağınızı anlatırlar, eğitim verirler
danışana.
Vücutla ilgili vücuttan aldığı uyarımlarla ilgili bir eğitim verirler. Kaygı
ile baş etme becerileri kazandırmaya çalışırlar. Paniğe benzer durumu yaşatıp o
durumla baş etmelerine çalışırlar.
Kişi bir şeyden korktuğu için o şeyden kaçınıyor. Panik bozuklukta da
paniğe benzer yaşantılar yaratmak suretiyle o durumda paniktekinden farklı
şekilde davranması. Örneğin bir aşamada derin nefes alma ve kas gevşetme egzersizleriyle.
Aşamalı bir şekilde paniğimsi yaşantının karşısında baş etme becerilerini
arttırıyorsun.
Genellikle panik bozukluk olsun kaygı bozuklukları olsun en iyi tedavi
birkaç tedavinin birleşimidir.
Kaygı bozukluklarına mensup insanlar arasında en çok neden panik
bozukluğu olan insanlar tedavi görür sizce? neden obsesif kompulsif, yaygın
anksiyete, hatta travma sonrası stres bozukluğuna kıyasla daha çok tedavi
görüyor?
Birden çok şiddetli bir yaşantı olduğu için. Çok manidar şiddetli ani
kısa sürer ve kişinin ne yapacağını bilemediği, öldüğünü sandığı, daha aciliyet
arz eder.
Obsesif kompulsif bozukluk:
İki tane öğesi var, obsesyonlar yani takıntılar ve kompulsiyonlar.
Obsesyonlar
kişinin engel olamadığı istilacı düşüncelerdir. İstilacı denmesinin sebebi sana
rağmen habire başka bir düşünce kendisini gündeme getirir. Mesela sen üç gündür
bir kıza aşıksın düşünüyorsun ki elimi yıkamam lazım mikrop kaptım.
Kompulsiyon ise neredeyse her zaman bu obsesyonlarla bağlantılı olarak
ortaya çıkan şeylerdir. Kompulsiyon elimi yıkamamdır.
Obsesyon gidip kontrol etmeden rahat edememe halidir. Kompulsiyon da
kapıyı o düşünceler gitsin diye kontrol etmektedir.
En güzel obsesif kompulsif örneği şudur. Diyelim ki bu sınıf 1. sınıf
veya bu dersi seçmeli olarak alıyor bu kişi. Şu sınıfa girince herkesten
ayakları olan her nesneye topuğun arkasıyla dokunması gerekir. Yoksa giremez. Okula
gidemez. Obsesif kompulsif bozuklukta törenseldir. Kendisi de yapmak durumunda
bu arada, kendisi bir odaya girdiğinde yapmak zorunda.
Obsesif kompulsiften ötürü beyin ameliyatı olan insanlar bile vardır.
Kompulsiyon hala kaçınmadır. Kompulsiyon sayesinde obsesyonlar devam
eder, obsesyonlar sayesinde kompulsiyonlar devam eder. Diyorsun ki ben kesin
mikrop kaptım. Gidip yıkıyorsun olumsuz durum ortadan kalktı. Sonra yine devam
edecek.
Elbette takıntı sözcüğünü kullanır isek, aşağı yukarı herkes bir
şeylere takıntısı vardır. Örneğin kıyafet giydin ama biraz kalın giydin. 50
defa keşke giymeseydim demesi normal ama süregelen bir negatiflik kalıyorsa vs.
Obsesif kompulsif kişiler eldeki durumun mantıksız olduğunun
farkındadırlar. Ciddi bir
rahatsızlıktır ve kendiliğinden geçmez
Dini anlamda da çok önemli ölçüde obsesyonlar ve kompulsiyonlar vardır.
Din de obsesyonu andıran şeyler önerir. Filan durumda filan dualar et vs.
yapınız uygunsa obsesif kompulsif durumu desteklenen bir şeydir dince.
Obsesyonlar
ne çeşittir?
-arzunuz
dileğiniz olabilir.
-düşünceler
olabilir
-tereddüt
şüphe vs olabilir.
-temalar:
kirlenme ve mikrop kapmayla, şiddetle ve agresyonla, aşırı derecede düzenli
olmak, din temaları olabilir, cinsel olarak olabilir. dokunma, sayma, düzen,
denge.
mesela
panik ve panik atak, saplantı ve obsesyon,
Diyelim ki komşusu çok gürültü yapıyor, günde bir kaç kez kemiklerini
şöyle kıracağını anlatıyordu. Şiddetle ilişkili yineleyici düşünceleri vardır
Mesela
şu anda annem beni kardeşimden daha az seviyor bunu düşündüğün için dersi
dinleyemiyorsun.
Örneğin
kişi uzun zamanı mastürbasyon yapmaya ayırıyorsa kompulsif mastürbasyon
dersiniz. Diyelim ki işe gidecek, eşiyle şu veya bu oranda cinsellik yaşamak
durumunda. Arzu ettiğinden arzusu çok şiddetli olduğundan değil, uyuması için,
işe gitmesi için hazır olması için lazım.
Evin temizliği kesinlikle obsesif kompulsif bir derecededir. Dünyanın
pek çok ülkesine gidin, temizlik bizde temizlik içindir. Bir evde yaşıyorsun,
evlilik yaşam üzerinde pek bir kontrolün yok, tabii ki onda aşırı
temizleyeceksin. Haftada 3 defa pencereleri dahil evi temizleyen insanlar var.
Mesela kadın cinayetlerini obsesif kompulsif bir boyutta
inceleyebilirsiniz. Biz insanlar şahsımızın kontrolünde olan şeyler var olmayan
şeyler var. Kontrolünüzde olmayan şeyin kontrolünüzde olmadığını kabul etmek
istemiyorsunuz.
Bu
kontrol ile kastım, gidip kapıya bakmak, bir şeyden emin olmak için yaptığımız
şeyleri ifade ediyor.
Şimdi buradan çıktık, yan sınıf çıkmışsa kesin bana bilet çıkacak,
içinden fallar uydurabilir vs. Yani alakasız iki şeyi birbiriyle
ilişkilendiriyorsan. batıl
inançlar vs. obsesif kompulsif davranıştır.
Onlar olmadan edemiyorsun.
Anal
tutucu- anal savurgan kişilik:
Freud a göre bir saplantı bir şeyden çok az yapmayı ihtiva ettiği gibi
bir şeyi aşırı derece yapmayı da ihtiva eder. Oral dönem saplantısı örneğin çok
fazla yemek yiyorsanız da ağızcıl şeylerden çok fazla kaçınıyorsanız da
saplantınız var. Obsesif
kompulsif de kastettiğimiz saplantı anal tutucu, daha düzenli, daha tertipli
olan bireyleri ifade eder.
Bunun tedavisi psikanalitikçilere göre de bu saplantıyı gidermeye
yöneliktir. Serbest çağrışım vs. gibi teknikler kullanırlar. Etkililiği
tartışmalıdır.
İnsanlar obsesyonlarını ya görmezden gelerek, ya da yapma bozma savunma
mekanizmasıyla baş etmeye çalışır.
yapma
bozma: aklınıza komşunuzun kızını arzu etmek geldi, bunu bertaraf etmek için
dini bir şeyler yapmak yapma bozmadır. İd in getirdiği bir hissi bozmak için
yapılır.
yer
değiştirme(reaksiyon formasyon):
İzah ederken en çok saygı gören yaklaşım bilişsel davranışçı
yaklaşımdır.
Obsesif kompusif bozukluk çoğu kez kendiliğinden iyiye gitmez.
İstilacı düşünceler mevcut kişide, başka insanlar tarafından teskin
edilmeyi sağlamaya çalışmak. İçine gelen düşünceler mesela komşunun kızını düşünüyor, nötralize
etmeye çalısırız.
Kimler
obsesif kompulsif bozukluğa yatkındır?
-Hem
kaygılıysanız bu şekilde bir bozukluğunuz varsa büyük ihtimalle seratoninde bir
sorun var.
-Diğer
insanlardan daha kuralcı daha ahlakçıdırlar obsesif kompulsifler. Obsesif
kompulsif olanların düşünce ile eylemi daha özdeş algıladıkları düşünülür. Belki
aynı anda 50 kişi komsunun kızını düşünüyor, ama obsesif kompulsif kişi düşünceyi
ortalama kişiden daha ciddiye alır. Gerçekten yapmak gibi algılar.
-Daha
mükemmeliyetçi ve daha kontrolcüdürler.
-Obsesif
kompulsif olan insanlarda tedavi olarak bakarsak, bilişsel davranışçıların
yaptığı maruz bırakmadır.
alışma:
kimi uyarıcılara artık tepki vermemeye başlamaktır. duyarsızlaşmayla aynı şey.
habituasyon=alışma
Obsesif kompulsif diyor ki ben ellerimle mikrop kaptım gibi ellerimi
yıkayayım. Madem düşünce benim davranışıma neden oluyor, ben gidiyorum diyorum
ki kompulsiyonu ortadan kaldırmaya bakıyorum. Düşünceyi kompulsiyonla
pekiştirmemek böylece sönmesini sağlamak.
Aşamalı bir şekilde elimi kirletmem sağlanır, böylelikle bu zincir
kırılmış olur. Maruz bırakma ve alıştırma.
alıştırma=
kişinin klasik olarak verdiği tepkiyi önleme
SERT(?) diye 17. kromozomda bulunan bir gen. obsesif kompulsif bozukluk
enteresan şekilde diğer kaygı bozukluklarına kıyasla daha genetiktir. Tek
yumurta ikizlerinde rastlanma olasılığı yüzde 53 civarıdır. Bu gen, seratonin
transferiyle ilgilidir. Obsesif
kompulsif bozuklukta başrolü oynayanın seratonin olduğu düşünülür.
Panik atak yaşayan kişi kendi vücudundan gelen tepkileri daha abartılı
algılıyor. Obsesif kompulsif kişi de gelen düşünceleri çok daha abartılı bir
şekilde algılıyor.
Gelen
düşünceyi eylemle özdeş algılama bir şekilde
Varsayalım ki hepimiz aynı anne babanın çocuğuyuz. Varsayalım ki anne
babamız gayet obsesif kompulsif ama bizde öyle bir gen değildir. Çok büyük
ihtimalle okb yi model alanlar, model almayanlara kıyasla daha yatkındır.
Madem seratonin problem, o zaman seratonin geri alım inhibitörü
vereceğiz. Seçici seratonin geri alım inhibitörü, SSRI.
Antidepresan
kaygı amacıyla da kullanılır. En iyi tedavisi ilaç +terapidir.
Bazı insanlarda istediğiniz ilacı verin tedaviyi verin işe
yaramayabilir. Bir şizofreni değil ama hafife de
alınacak bir şey değil.
SSRI daha çok kullanıyor, ama SSRI’nin kullanıldığı bir çok durumda, SSRI’nin
yanı sıra başk antidepresanları da kaygı bozuklukları vs. de kullanırlar.
TCA da kullanılır.
Anksiyete bozukluklarında bazen psikiyatristler anti epileptik ve
anti... kullanılır.
Saçınızı diyelim ki yoluyorsanız, elinizde olmadan bir yerlerinizi
yoluyorsanız da bu tür ilaçlar kullanılır.
tegratol.
anti konvalsant ilaçlar.
depakin
en çok kullanılanlardandır.
lamiktal
topamaks
nörontin.
Kaygı
bozukluklarında obsesif kompulsif de sık olarak SSRI kullanılsa da, MAO
inhibitörüyle alakalı TCA tarzı ilaçlar da kullanılır
Travma sonrası stres bozukluğu
1- Akut
stres bozukluğunun olması şarttır. Bunun olması için de kişinin olağan dışı
sıra dışı bir ağır yaşantı yaşamış olması veya öyle bir yaşantıya şahitlik
etmiş olması gerekir. Örneğin banka soyuluyor, başınıza silah dayanıyor ya da
birinin birini bıçakla paramparça ediliyor görüyorsunuz.
Ağır bir yaşantı yaşanmış veya gözlemlenmiş olması gerekir kişinin, bu
ağır yaşantının kendisindeki stres tepkisini uyarmış olması gerekir. Travma
sonrası stres bozukluğunda o düğme basılı kalır. Geyik aslanı gördü her an o
kendini canlandırıyor. Senin elinde olmadan o sahne tekrar ediliyor, her an o
uyarılmış halde. Böyle olduğu
için vücut zaman zaman hiçbir şey hissetmez. Sürekli uyarılmış hali dengelemek
için arada tamamen hissiz olduğu aralıklar vardır.
Akut stres bozukluğu, bir stresi yaşadığınızdan yaşadığınızı takip eden
2 gün ile 4 hafta arasındaki zamanı kapsar. Ben çok şiddetli bir trafik kazası
geçirdim, aklıma sahne habire istemsiz bir şekilde geliyor. Bundan ötürü
uyuyamıyorum bir şey yiyemiyorum, bazen de hiçbir şey hissetmediğim anlar
oluyor. Bir aya kadar bu akut stres bozukluğu diyoruz.
Niye buna
bozukluk diyoruz: aynısını yaşayan başka birisi 2 günde geçiyor belki. Çok
şiddetli bir uyaran karşısında vücudun o uyarılmışLIK düğmesinin takılı
kalmasıdır.
Travma sonrası stres bozukluğunun uyum bozukluğundan farkı şudur: siz
üniversiteye geldiniz veya hayatınızda değişiklikler oldu, daha az şiddetle
yaşarsınız.
Derealizasyon:
Eldeki hakikatı yadırgama
Depersonilazsyon:
Kendini yadırgama
Disosiyatif
amnezi: senin zihnin veya bilinçaltın bir şekilde o olayla ilgili ayrıntıları bloke
etmiştir.
Travma sonrası stres bozukluğunda çağrıştırıcı herhangi bir uyarıcı
karşısında çok şiddetli bir tepki verir. Alışmanın tam tersidir.
Travmayı sanki yeniden yaşıyormuş gibi içinin habire yenilemesi,
sahnenin habire gelmesi, onu hatırlatıcı konuşma ve diğer uyaranlardan
kaçınmaya çalışma. Vücut bu kadar uyarılmışken, hisleri mümkün olduğu kadar kısar.
Kronik olabilir.
akut
travma sonrası bozukluğu 3 aydır, 3 aydan fazlaysa kroniktir.
Bazı insanlarda olay olmuştur, bugün olmuş, ne hikmetse temmuz ayında
falan travma sonrası stres bozukluğu başlar. Travma sonradan başlamışsa ilaca
ve tedaviye yanıtı daha olumsuz olur.
Uyumakta zorluk çeker, kabuslar görür, duygusal tepkilerini kontrol
edemez, olmadık şekilde şiddetli tepki gösterebilir, en belirginlerden bir
tanesi konsantre olamaz, sistem bu kadar meşgulken tabii ki konsantre olamaz. Hatta kişide etrafındakilere paranoya
gibi görülecek şekilde travma yaşantısını çağrıştırıcı yaşantılardan kaçınma
görülür
Biz insanlar belli bir ranjdaki olayları sindirebiliyoruz. Şimdi
gidelim bir avuç demir yiyelim vücut onu sindiremez. kimi olayları biz
sindiriyoruz, ama kimi yaşantılar deprem tecavüz işkence, özellikle travma
insan eliyle sebep oluyorsa çok daha ağırdır. Bir insanın bir insana onu
yapacağını düşünmeyiz.
Deprem olsun, bir kişinin birden trafik kazasından ölümü olsun, bir
sürü yaşantı karşısında ruhsal sistemimiz o yaşantıyı sindirmekte güçlük
çekiyor, sindiremediği için o vücutta işlenmemiş bir durum olarak kalıyor.
Tedavisi
için hazindir ki düşünülen şudur, kişiyi güvenli koşullarda o yaşantıya geri
gitmesini travmayı tekrar yaşayıp sindirmesini sağlayıp yapıyoruz. Maruz
bırakması. Adım adım daha şiddetlisine götürüyorsunuz.
Travma
sonrası stres bozukluğunda göz kıpıştırmanın da düğmesi basık kalır. EMDR diye
bir teknik. Göz hareketlerini duyarsızlaştırma bile var.
Mesela silahlı çatışmadasınız. Kaçırılma, herhangi bir yere bombalı
saldırı gibidurumlar, işkence… İşkenceyi ayıran en önemli şey şu: sistematik,
diğer travmalardan daha farklı. Siz aylarca her gün her gece korkunç bir şeye
maruz bırakılıyorsunuz.
Savaş
esiri olarak alınmak gibi durumlar. Şiddetli trafik kazaları, ölümcül bir
hastalığınızın olduğunu öğrenmek... Ölüm haberi vs. başka insanlara yapılanı
görmek de buna yol açabilir.
Tedavisi için neler yapılıyor a bakarsak: şu anki şiddetli tepkiyi
azaltmak için ilaç kullanırsınız.
Diazem
ve GABA yı azaltan ilaçlar
Öncelikli
olarak SSRI kullanılır kaygıyı azaltmak için
SSRI
nin kullanıldığı her yerde aşağı yukarı TCA MAO inhibitörleri kullanılır.
Özellikle TCA nın ciddi yan etkileri olabiliyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder