Davranış Bozuklukları -7

Madde Bağımlılığı

Birçok ülkedeki madde kullanımına baktığımızda aralarında dünya kadar fark var. Türkiye ile ABD yi kıyaslarsak orada çok daha yaygındır. Hem tek bir maddenin kullanımı çok daha yaygındır hem de çeşitli maddelerin kullanımı daha yaygındır? Neden?

erişilebilirlik

kişisel özgürlük

maddi olanaklar

madde kullanımını hoş gören değer yargıları

Bizde zenginler madde kullanır diye bilinir. Amerika’da ekonomik anlamda en zavallı anlamdaki kesim belki de en çok uyuşturucu kullanan kesimdir. Varlıklılar kokain kullanır, fakirler de crack kokain kullanır.

Amerika’nın en muhafazakâr kesimlerinden değillerse mutlaka eğlence sırasında çekilmiş ve ellerinde içkinin olduğu fotoğraflar vardır. İşte biz ne delilikler yapardık diye uyuşturucu hikâyeleri anlatılabilir, övünür. Oradaki üniversitenin popüler kültüründe üniversite eşittir eğlence uyuşturucu kullanımı cinsellik vs. dir. Yapacağın en büyük delilikleri yaptığın yerdir. O delilik kümesinin içinde kesinlikle uyuşturucu, çeşitli cinsel yaşam önemlidir.

Desek ki bu faktörlerin hepsinin sabit olduğu bir koşulda da bireysel farklılıklar vardır bu nedendir?

Bireysel olarak:

-Dışşallaştırmaya eğilim

-Biyolojik özellik/tolerans

-Baş etme becerileri ve olanakları. -din sosyal destek- 

-Yaşantıya açıklık( risk alma) (dürtüsellik)

-Nevrotizm- duygusal reaktivite(çocuklarda kendisine şeker almadığında daha dışsallaştırma eğiliminde olan kişidir)

-Model alma(etrafta kullananların olması)

-Çok yüksek veya çok düşük inhibisyon

Yüksek düzeyde nevrotikseniz uyuşturucu kullanırsanız ne kullanırsınız?

Nevrotizm: kişinin anlarını toplar ve ortalamasını alırsak genellikle kendini ve olup bitenleri olumsuz algılama halidir. Olumsuz duygudurumun kendisinde daha yaygın olduğu kişidir.

Alkol:

Alkol yatıştırıcıdır.

inhibisyonu düşükse korkusuz, yüksekse çok kaygılı

Madde ile kastımız şudur: kullanıldığında kişinin ruhsal durumunda değişiklik yapan maddeleri anlıyoruz. Mümkünse kısa sürede ya istendik bir değişiklik yapması, ya da istenmedik bir şeyi azaltması gerekir. Madde deyince akli veya ruhsal durumu bu şekilde değiştiren maddeler gelir.

Nedenlerini nereye bağlarlar, niye kimler kullanıra bakalım.

Bu ders açısından en önemli konulardan biridir. Çünkü tedavisini konuştuğunuz zaman çok yönlü konuşmanız lazım.

Adsız alkoliklerin başını çektiği anlayış madde kullanımının bir hastalık olduğunu savunur. Bir kere madde kullanmış bir kişi ömrü boyunca vardır o çünkü o bir hastalıktır. Sen 26 yıldır içmiyordun bugün bir şişe bira içtin, sen 26 yıl öncesine gidersin.

Diğeri daha ahlaki bir modeldir moral model diye geçer. Daha ahlaki ve varoluşsal bakarlar.

Psikolojik yaklaşımlar da vardır derler ki madde kullanımı nevrotizm vs. den ötürü derler. Aslında madde kullanma kişinin kendi kendini iyileştirmeye çalışmasıdır. Hangi maddeyi niye kullandıklarından tutun da insanlar kendilerini örneğin nevrotizmden kurtarmaya çalışır. İlk yapma nedeni, ziyadesiyle gergin biridir, bu kişinin kendi kendine ilaç vermesidir. Varoluşçu felsefecilere göre biz kendimizi bu dünyada buluruz. Bir insan bu dünyada kendi varoluşuyla yüz yüzedir. Ve kendisinin bu dünyadaki oluşuna anlamlar ve çareler bulmak durumundadır. Ve bu anlamlar ararken herkes benzer veya aynı değil. Kimilerine göre duygunuzla baş etmeniz, çok daha zor olabilir. O çaba içerisinde kimisi duyguyu düzenlemek için de madde kullanır. Mesela sigarayı o yüzden kullanır. Bir madde kullananların başka madde kullanma ihtimalleri hiç madde kullanmayanlara kıyasla çok daha yüksektir.

Bağımlı insan: bir adamın kızı olsun 14 yaşında olsun, 14 yıldır kızı tedavi görüyor olsun, para biriktiriyor olsunlar ve 16 yaşında ölecek olsun. O adam gider uyuşturucuya yatırır o parasını.

0-----------eğlencesine denemiş kişi------------- ameliyet parasını yatıran bağımlı

Alkol yoksunluğu kişiyi öldürebilir alkolikse.

Bizim Yeşilçam filmlerini de daha teorik olarak incelersek, bu insanların hayatta pek bir zorlukları yok, boşluktalar o yüzden kullanıyorlar.

Bu çocuğun okulla ilgili bir derdi yok, çıraklığa gitmesi gerekmiyor ve bir sürü özgür zamanı var bir sürü şeyi deniyor maddeyi de deniyor. Biz daha kültürel ve siyasi açıdan bakıyoruz şanslıyız falan diye ama bunun bedelini pek çok kısıtlamayla öderiz

Hayatı deneylemeye, bir şeyleri deneylemeye ne kadar hakkınız vardır? bu denemeler arasında bazı kazalar yaparsın, madde kullanımı da bunların içindedir.

Çocuk istismarından tutun, hapishanelerdeki insanları incelersek onlardan tutun, toplumun başına dert açan birçok problemde uyuşturucu ve alkol vardır.

Alkol Türkiye’de siyasi duruma göre değişir. Alkolü insan uygarlığından çıkar çok manidar bir şey çıkarırsın. Bizdeki tinercilere bakarsan, kimyasal her maddeyi kullanır, kolonyadan tut. Madde kullanmak istediğinizde ona alıştığınızda ve yapınız ona uyduğunda her şeyi kullanırsınız

Biyolojik yaklaşımlar var. Biyolojik olarak giderseniz AMATEM var orada. Madde bağımlılığı veya alkolizm neden kaynaklanır, der ki prefrontal lob bozukluğudur. limbik sistem in içindeki ödül merkezi.

Limbik sistemle prefrontal korteks beraber çalışır. Yineleyici davranışa sevk eder bu bozukluk. Yapmaktayken kişinin ruhsal durumunu değiştirmeye müsait. Cinsellik, kumar, alkol…

Prefrontal korteks planlama hazzı erteleme, davranışların sonuçlarını hesaplama gibi daha akli etkinliklerde bulunur. Limbik sistemde ödül merkezine bakarsak, ödülle kastımız çoğunlukla şudur, kişi ne kadar dışarıdan ne kadar değişiklikte sıklıkta kendini iyi hissetmek için dışarıdan bir şey arıyor.

Habire  değişiklik yapma eğilimindeki bir kişi, değişiklik yapmayana kıyasla , maddeye daha eğilimlidir. Ödül merkezi daha aktif olan kişidir. Ama ödül merkezinin aktif oluşu tek başına sizi uyuşturucuya bağımlı yapmaz. Bir kısmı o merakı ihtiyacı bir sürü başka etkinlikle doyurur. Genellikle ödül merkezindeki dopamin düşüklüğü. Özellikle yatıştırıcı ilaçlar alanlar için de seratonin düşüklüğü.

Maddeleri özellikle illegal ilan ettiğinizde, o illegalite, birçok ülke maddeleri yasaklar teşvik etmemek içindir. Ama yasakladığınızda inanılmaz paralar, kirli işler dönmeye başlar. Dünya kadar maliyeti vardır.

Uyuşturucunun ensestten aile içi şiddetten, kavgalardan, trafik kazalarından, iş kaybından tutun bir çok , ve tabii ki bütün bu söylediklerimizle çalışan personelden tutun, bütün bunların maliyetini hesapladığımız zaman 400 500 milyar dolar Amerika’da.

Bir sürü hayata mal olur bu, bu şahısların hayatına mal olduğu için bu kişilerin ailelerine de mal olur.

Uyuşturucu özellikle kent toplumlarında, insanlar için bir baş belasıdır. Mesela Kızılderililer arasında, giderek Japonya’da en önemli toplumsal problemlerdir. Kızılderililer arasındaki en önemli problem alkolizmdir.

Madde eğer edimsel koşullama ilkelerine göre işleyen bir yapısı olmasaydı, mesela çok kaygılısınız onu azaltmasaydı, madde bağımlılığı diye bir şey olmazdı. Ama arada bir bitişiklik olduğunda, kullanıyorsun direk etkisini gösteriyor. Aşağı yukarı her madde beyinde kendine uygun değişiklikler yapar. Örneğin alkol kullanan insanların beyinlerine bakın manidar değişiklikler olmuştur beyinde.

Edimsel koşullanma da etkilidir ama madde kendi kendini kullandırır. Senin beyninde muhtelif değişiklikler yapar

Madde kullanımı: siz bazen arkadaşlarla bir araya geldiğinizde toplamda ayda 15 sigara içiyorsanız. İstemezseniz hiç içmezseniz. Kullanımıdır bu kimseye bir zararınız yok. Ne kadar kullandığı isteğe bağlı ve bu kullanım başına dert açmıyor. Adam ayda 2 defa 3 bardak rakı içiyor, bu kullanım. Kullanmayana kıyasla bu kişi kullanıyor.

Madde intoksikasyonu: maddeyi almanın sonucu olarak kişide görülen durum. Örneğin alkolü aldın sende maddeden ötürü meydana gelen değişimler.

Madde istismarı: İki şekilde kullanılıyor madde istismarı terimi. (madde istismarı da 2 şekildekullanılır)

1-Maddeyle ilgili tüm sorunları ifade temek için, madde kullanımından kaynaklanan bütün komplikasyonları kullanıyorsun.

2-Maddeyi kullanıyor kişi, kullanımı başına bir sürü bela açıyor, ama maddeye bağımlı değil. Kişide tolerans ve yoksunluk yok. Kullanmadığında da yoksunluk belirtileri yok. istismarda kişi diyelim ki ayda 3 defa alkol alıyor.. Ama 3 ün birinde kavgalar çıkarıyor, öngördüğünün çok fazlasında bir miktar alıyor, alkol kullanıp da tutuklandığı olmuş. Alkolden ötürü ara sıra çığırından çıkabiliyor, o maddeyi kullanmanın bariz zararları var kendisine, sonuçları pek ayarlayamıyor. Madde kullanımından bariz bir ayarsızlık var.

Madde bağımlılığı:

-Tolerans: hayatınızda ilk defa alkol aldığınızda yarım bira sizi sarhoş eder. Kullanımı düzenli olarak sürdürüp gün gelir 70 lik rakı anca sarhoş eder. Bir biranın etkisini ancak 50 lik rakıyla o bir biranın etkisini görme durumu. Vücudun tolere edebilirliği. Bir sürü maddede öyle. Alkol gibi maddelerde, karaciğerin işlevlerinin bozulması sonucu, bu kişi alkolü aldığında karaciğerde yeteri kadar işleme tabi tutulamaz, kana direk karışır, çoğu alkolik karaciğer komasına öyle girer. Daha fazla alkol karaciğerde işlenmeden kana karışır.

-Yoksunluk: kişi maddeyi kullanmaya bıraktığında veya ara verdiğinde meydana çıkan fizyolojik ve istenmedik değişimler. Vücudun karıncalanmasından, gözlerin perdeli görmesine vs. yol açar.

Bir kişi birden fazla maddeye bağımlı olabilir. 3 veya daha fazla maddeye bağımlıysa çoklu madde bağımlılığı denir. poli-

Sizde madde kullanımı var ise, eş zamanlı olarak başka psik. bozuklukların olması olasıdır. majör depresyon da var alkol bağımlılığı da vardır, buna ikili tanı denir. Bir çok maddeye bağımlı insan aynı zamanda psikiyatrik bozukluğu olan insandır.

Yaygınlığa bakarsak Amerika açısından alkol istismarı veya bağımlılığı yüzde 14 civarı, madde istismarı veya bağımlılığı yüzde 6 civarı.

Madde bağımlılığın ölçütlerinden biri başarısız bırakma girişimidir.

72 saatten sonra nikotin açısından psikolojik bağımlılıktır. Vücuttan temizlenir çünkü fizyolojik bir istek olmaz.

Madde bağımlılığı olan insanların hem başka maddelere de bağımlılık gösterme olasılığı çok yüksek, hem de diğer psikiyatrik bozuklukları gösterme olasılıkları yüksektir.

Eşzamanlı rastlanma en çok madde bozuklukları, kişilik bozuklukları ve kaygı bozukluklarında görünür. Hem kendi kategorisi içinde hem de diğer bozukluklar arasında eşzamanlı rastlanma olasılığı fazladır.

Ya madde kendisini iyi hissettirdiği için kullanır, ya da kötü hissini aldığı için kullanır. Madde o kişiyi kullanmaya başlar.

Dünyada hayvanlar dahi ruhsal durumlarını değiştirici madde kullanma eğilimi vardır.Bazı maddeleri farelerle maymunlarla yapılan deneyler vardır.

Kültürel değerler çok çok önemli:

1- Kişi ne kadar hayatı deneyimlemelidir?

2- Madde kullanımı hoş görülüyorsa daha çok kullanılır

Maddelere yavaş yavaş girersek;

Maddeleri konuşuyorsak dozajı da önemlidir. 60 mg nikotin ver bir insana öldürürsün. Yeryüzündeki her madde su dâhil, doza bağlıdır.

Bütün maddeler aynı yolla alınmaz. Kimisini dumanını çekiyorsunuz, kimisini sindirim sisteminden dolaştırarak alıyorsunuz. Ama yollar düşünüldüğünde en kestirme yol kana en hızlı dolayısıyla beyne en hızlı giden yoldur.

Kan-beyin duvarı. Beynin inanılmaz derece korunaklı bir yerdir. Beyin birçok molekülü almadığı için korunur. her maddeyi her yolla kullanamıyorsunuz.

İnhalanlar:

Eğer nefes alımıyla, burun veya ağız yoluyla gaz olarak alıyorsanız ve beyinde bir değişikliye yol alıyorsanız. Her türlü spreyden, uhudan, çamaşır suyundan tutun, doğalgazdan tutun aklınıza gelebilecek her madde girer oraya.

Etkilerine bakarsak, inhalanlar tıbben en tehlikelilerdendir. Kronik hafıza kaybı, duygusal dengesizlik, konuşmanın değişmesi, felçlerin olması, bazen ani ölüm bile görülür. Beynin birçok kısmına hasar verir. İnsanlar bu maddeleri kullanmakla kısa süreli bir öfori yaşar. Bir keyiflilik bir şenlik, bir coşkululuk hali yaşar. Maddelerin en lanet yanlarından birisi o dur, sizi göğe çıkardığında yer kabuğunun baya derinine kadar düşersiniz.

Uyarıcılar- stimülanlar:

Uyarıcı ile kastımız merkezi sinir sistemi uyarıcıları. Kafein, nikotin, amfetaminler, kokain girer. Kafeinden başlarsak, en bağımlılık yaratan maddelerdendir. Bir kahve fincanında 125 mg kafein, çayda 60 mg kafein, aynı fincanda 40 mg kafein vardır kolada. Nikotin bir sürü maddeye kıyasla yaşam süresini en belirgin şekilde kısaltandır. Her ne kadar bu kadar masum görünse de ömrün süresini belirlemede en önemlisidir. Sinir sistemini uyarmak için kullanırsın. Kendisini durgun bulan, daha keyifli daha şen daha olmak için.

Amfetamin denen şey: hiperaktivite için kullanılan ilaçlar, kısaca merkezi sinir sistemini uyarıp vücudun metabolik hızını hızlandıran ilaçlardır. Ağır şekilde obez olan insanlarda kullanılabilir. Bu nedenle de sigara içenler sigarayı bıraktıklarında kilo alırlar.

Amfetamin denen ilaçları narkolepsi diye bir bozukluk vardır, o insanların sinir sistemlerini uyarmak içindir aynı zamanda. Tıbbi kullanımı DEHB tedavisindedir.

Extacy stimülandır, kendi başına enteresan bir uyuşturucudur, ve tıbbi başka bir kullanımı yoktur.

Kokain, bir saf halinde var, coca diye bitkiden üretilir. Saf hali toz halindedir, pudra şekeri gibidir. Ve zenginler arasındaki kullanımı dolarla boru yapıp çekerler.

crack kokain, ilginç bir şekilde ilk kullanımı bir sürü maddeye kıyasla etkisi en belirgin olandır.

Bu tür maddeler kullananlarda dokunma duygusuyla ilgili halüsinasyonlara da rastlanır. Bunlar özellikle gider dopamin üzerinde çalışır. Dopaminin geri alımını inhibe etmek suretiyle kişide inhalanlardaki gibi bir keyif hali yaratır.

Nikotin ve kafein için konuşursak çok daha düşük düzeylerde yaratır, kötü yanı, çok fazla sayıda, çok fazla durumda kullanıyorsun, kabul edilebilir bir şey. Nikotinin en belalı yanı o, her yerde kullanabilirsin. Psikolojik anlamda bakarsanız nikotini bırakmak kolay değil. Bir sürü başka maddeye kıyasla dünya kadar durumla eşleştirmişsinizdir nikotini.

Sedatifler:

 Merkezi sinir sisteminin aktivitesini düşürmeye yararlar. Eğer ki uyarıcılar dopamini uyarıyorsa sedatifler de GABA üzerinde çalışır. En sıklıkla sedatif maddelerle intihar edilir. Sempatik sinir sisteminin işleyişini de durdurabilirsin.

-Alkolün uzun süreli kullanımında sinir sisteminde olsun karaciğerde olsun önemli hasarlara yol açar. Kronik alkol kullanımıyla olan bir şeydir. Alkol olsun kimyasal maddeler olsun karaciğer üzerinde çok önemli etkileri olur.

Alkol süperegoyu gevşetir. Her kişilik profilinde farklı etkileri vardır. Mesela kişi ürkek, cesur olabilir. Kişi bir sürü şeyi baskılayan biri, alkol aldığında açılıp saçılabilir. Çok kaygılı, alkol aldığında sakin hoş birine dönüşür. Genellikle kişinin kendini dizginlemesi mekanizmalarını gevşetir. Fatal alkol sendromu vardır.

Aşağı yukarı 5 e 1 dir erkekler öndedir. Alkol mü maddeler mi daha eşzamanlı rastlanır diğer psikiyatrik bozukluklarda, tabii ki alkol.

Seratonini baskılarlar.

Beynin prefrontal korteksinin hacmi uzun süre alkol kullanan insanlarda daha küçüktür.

Barbitüratlar uyku ilaçları, anestezi maddeleri gibi maddeler girer. Sinir sistemini bastıran, kişiyi uyanıklık halinden daha uyku ve komaya doğru götüren maddelere denir. Özellikle dünyadaki madde ile intihara bakarsak en çok bunlara başvurulur.

Benzodiazemin: diazem- xanax, en çok bağımlılık yaratan ilaçlar arasındadırlar. Çok kısa bir süre içinde etki ederler.

İlaçlar arasında en çok ismi söylenenler benzodiazeminlerdir. Bazı ülkelerde sınırlıdır.

Opiyat: afyon türevleri oluyor. (opium). Morfinden eroine, afyon ve türevleri kastediliyor. Metadon. Özelliği şudur: birçok maddeye kıyasla kan beyin duvarını çok daha hızlı aşar ve etkisi ani ve şiddetlidir.    

Esas tıbben kullanım etkisi ağrıyı dindirmektir. Mesela dişiniz kırıldığında afyon türevi veya morfin türevi bir ağrı kesici verirler. En bağımlılık yaratanlardandır.

Eroinden kişiyi kurtarmak için metadon kullanılır.

İshalden bel ağrısına dünya kadar yoksunluk belirtileri vardır.

Halüsinojenler: lsd, esrar, marihuana, mantarlar var, bir kaktüs var meskalin diye. Yaptığı şey, baya abartılı miktarda seratonin aktivitesini arttırır.

THC duyarsanız marihuana ve esrarın etken maddesidir.

İştahı arttırır ve kişiye bir dinginlik bir ferahlık bir rahatlık hali kazandırır. İlk etkisi o. ama bir şekilde kullananlara bakarsanız, tahtayı silsen dahi komik bulur, halüsinojen algıları arttırır.

Marihuana bütün uyuşturucular arasında biraz farklı bir konumu var. Onu kullananların dünyaya bakış açısı, sanırlar ki bu maddeler doğaldır, bir kere o normal bir uyuşturucu değil doğal, sanıldığı kadar zararlı değil. Doğallık sözcüğü en çok tartışmaya açık sözcüktür. Doğal denir ve denir ki zararı yok. Ama bu kullananlar şunu bilmezler ve bilmek istemezler, hafıza gider. En bariz sonuçlarını söylersek:

1-Hafızan iyi işlemiyor.

2-Motivasyonu önemli ölçüde gider. Hayatta pek bir amacı veya ihtirası olmayan kişilere dönüşme olasılığı yüksektir.

Marihuana veya esrar kullananlar kutsallık arz ederler ona. Sadece telkine açıklık değil riski hesaplayamamayı da sağlıyor.